Het was een van de beruchtste plekken in de voormalige DDR: de geheime Stasi gevangenis Hohenschönhausen in Berlijn. Tegenwoordig is het een van de interessantste musea in de stad. Met kippenvel op mijn armen laat ik me rondleiden door dit naargeestige oord, waar het leven dag en nacht een marteling was.
Hohenschönhausen
Hoge grauwe muren met daar bovenop schrikdraad. In de hoeken van het complex staan wachttorens. Boven de muur uit steekt een deel van een gebouw. Erg uitnodigend is de buitenkant van de voormalige gevangenis niet. Dit voelt als een stap terug in de tijd, de duistere tijd van de DDR. Maar ik moet naar binnen. Ik wil ontdekken of mijn vooroordelen over de DDR kloppen.
Volgens verslaggever Jeroen Akkermans van RTL Nieuws is Hohenschönhausen een van de interessantste plekken in Berlijn om te bezoeken:
Vrijheid
Natuurlijk heb ik al die goede films en series gezien over de DDR. Ik heb ook de boeken gelezen. Die heilstaat met voor iedereen werk en een inkomen, dat staat me wel ergens aan. Maar vrijheid, dat is zo belangrijk. Ooit zong het Klein Orkest: “Wat is nou die heilstaat, als er muren omheen staan, als je bang en voorzichtig met je mening moet omgaan.” In Hohenschönhausen wordt je nog eens met je neus op de feiten gedrukt. Dit is de plek waar je naartoe werd gebracht als je kritiek had op het regime.
Rondleiding door een oud-gevangene
Binnen bij de receptie aangekomen, heb je drie keuzes. Zelf het museum bekijken, een groepsrondleiding met een Engels sprekende gids of een rondleiding met een Duitstalige gids. Versta je Duits? Kies dan voor een Duitstalige gids. Dit zijn allemaal mensen die zelf ooit vast hebben gezeten in deze gevangenis en je er alles over vertellen.
Hohenschönhausen: een geheime gevangenis
Nu kun je je het amper voorstellen, maar Hohenschönhausen was een geheime gevangenis. In de DDR-tijd stonden hier nog geen woningen omheen. Niemand in de omgeving wist dat dit pand een gevangenis was. Nooit zagen mensen die er in de buurt woonden gevangenen. Vrienden en familieleden van de gevangenen hadden geen idee waar hun vrienden zaten opgesloten.
Hoe dat mogelijk was, daar kom ik al snel achter. Gevangenenvervoer ging niet in mooie gevangenenbusjes, zoals we in eigen land kennen. Nee, mensen die in alle vroegte gearresteerd waren, werden in kleine vrachtwagens gestopt. Op de zijkant stond dat het auto’s waren waarin vis of brood werd vervoerd. Niets bleek minder waar.
De celletjes in die kleine vrachtwagens blijken piepklein. Als je eenmaal zit en het deurtje gaat dicht, dan kun je geen kant op. Vervolgens gaat het in volle vaart naar het noordoosten van de stad, maar zonder raampjes heb je geen enkel idee waar je je bevindt.
Lees ook: Dit zijn de beste films, boeken en series gemaakt over de DDR
Marteling in Hohenschönhausen
De rondleiding gaat naar beneden. De U-boot noemen ze het hier. Kale gangen met dikke stalen deuren en buizen boven je hoofd. Achter die dikke deuren bevinden zich kleine cellen. Geen raam, niets. Alleen een houten bed. Als gevangene heb je geen enkel idee hoe lang je hier al verblijft. Het is pure marteling. In de jaren 50 en begin jaren 60 staat hier altijd het licht fel aan. En verhoren, die vinden bij voorkeur midden in de nacht plaats. Slapen wordt je onmogelijk gemaakt. Pas als je bekend mag je naar een ‘gewone’ cel.
Even verderop nog meer deuren. De schrik is groot als we hier binnen kijken. Dit lijkt een cel waarin je alleen maar kunt staan. Maar de praktijk blijkt erger. Het plafond blijkt op een hoogte van zo’n 1,60 meter te hebben. Bovendien is de cel slechts een centimeter of 50 diep. Kortom, je moet hier gehurkt in staan.
Heb je ooit wel eens een tijdlang ietwat gehurkt gestaan? Dat hou je niet vol. In deze cel kun je niet anders staan. Verschrikkelijk. Onze gids Andreas heeft het niet meer meegemaakt. In de jaren 80, toen hij werd gepakt bij een vlucht naar het Westen, werden de cellen al niet meer gebruikt. Maar de Stasi kende voldoende alternatieven.
Lees ook: Berlijn is met bijna 100 kerstmarkten de kerststad van Duitsland
Eenzaam
Eenzaamheid bijvoorbeeld. In de cellen in een nieuwere vleugel is het bijzonder eenzaam. Niet alleen zit je in je eentje in jouw hok, je hebt ook geen enkel contact met andere gevangenen. Een van de systemen daarvoor zijn de rode lampen met zoemers in de gang. Wanneer je voor verhoor wordt meegenomen en er passeert iemand, dan gaat eerst het alarm. Het teken voor de gevangene om zich naar de muur te keren en naar beneden te kijken.
Verhoorkamer
Je zou kunnen bedenken dat een bezoek aan de verhoorkamer misschien wel even een fijn uitje zou kunnen zijn. Nou, nee. De marteling ging hier gewoon verder. In de jaren 50 en 60 was het heel normaal dat je flink wat stompen te verwerken kreeg. Later werd dit geraffineerder.
Lees ook: Stedentrip naar Berlijn – Ruim 100 jaar geschiedenis in één weekend
Heb je wel eens de film Das Leben der Anderen gezien. Ik vind hem briljant. Het laat de waanzinnige wereld zien die de DDR was. Een deel is opgenomen in Hohenschönhausen, het deel waar een gevangene wordt verhoord. Gedurende het hele verhoor moet hij op zijn handen zitten. En het verhoor kon eenvoudig meer dan 24 uur lang doorgaan, zonder dat de verdachte mocht slapen. Dan ben je een knappe jongen, als je niet bekend wat de Stasi wil dat je bekend.
De verhalen van Andreas zijn indrukwekkend. Regelmatig loopt er een rilling over mijn rug en staat het kippenvel me duimendik op de armen. En dan te bedenken dat er nog steeds landen bestaan waar je zonder proces kunt worden opgepakt als je het niet eens bent met de staat. Waar je verdwijnt in gevangenissen als deze. Op zulke momenten besef je hoe goed we het in Nederland hebben. Vrijheid van meningsuiting is zo’n groot goed.
Reizen naar Gedenkstätte Hohenschönhausen
De voormalige Stasi gevangenis Hohenschönhausen ligt een beetje afgelegen. Het makkelijkste is om er met de S-Bahn naar toe te reizen. Neem de M5 en stap uit aan de Freienwalder Straße. Ook kun je de M6 nemen naar de Genslerstraße. Daarnaast is mogelijk om Tram 16 te nemen van station Frakfurter Alleen naar de Genslerstraße.
Openingstijden Hohenschönhausen
Gedenkstätte Hohenschönhausen is dagelijks geopend van 09.00 tot 18.00 uur. Tussen 10.00 en 16.00 uur wordt er elk half uur een rondleiding in het Duits gegeven. Ook zijn er 3 Engelstalige rondleidingen per dag om 11:45, 14:15 en 15:45 uur. Een rondleiding kost 6 euro, studenten betalen slechts 1 euro. Vind hier alle informatie.
Meer Stasi gevangenissen
Naast Berlin-Hohenschönhausen kende de de Oost-Duitse geheime dienst natuurlijk meer gevangenissen. Een andere beruchte is de gevangenis in Bautzen. Deze gevangenis mag je gratis bezoeken en maakt ook erg veel indruk.
Lees ook: Stasi gevangenis Bautzen – ‘Hier word je stil van’
Ontdek Berlijn
Ben je in Berlijn voor een weekend of een vakantie? De geschiedenis die zich in de afgelopen 120 jaar in deze stad heeft afgespeeld is uniek. Lees hier alles over Berlijn. Zelf ben ik, naast een groot fan van de stad, een groot sportfan. Een sportwedstrijd in Berlijn bezoeken is echt een beleving! Deze clubs spelen op het hoogste niveau en trekken volle stadions.
Ga je op vakantie in het oosten van Duitsland? De voormalige DDR heeft naast Berlijn heel veel te bieden. In deze blog heb ik de vele hoogtepunten in Oost-Duitsland voor je op een rij gezet.
Reizen naar Berlijn
Berlijn is vanuit Nederland eenvoudig te bereizen. Vanuit Utrecht rij je in je eigen auto in minder dan 7 uur naar de Duitse hoofdstad. Stop onderweg of op de terugweg eens bij de voormalige zeer strenge grensovergang Helmstedt-Marienborn, dat tegenwoordig een gratis te bezoeken museum is.
Naast een goede autoverbinding kun je ook met NS International snel en ontspannen met de trein naar Berlijn. De goedkoopste manier van reizen is met de Flixbus, die vanuit verschillende plekken in Nederland vlot naar Berlijn rijdt. En als je snel wilt reizen, dan boek je een vliegticket.
Lees ook: Topsfeer! Bezoek een sportwedstrijd in Berlijn
Overnachten in Berlijn
Berlijn staat vol met hotels en appartementen in alles prijsklasses. Via Oost-Europa Vakanties vind je meer dan 500 hotels en hostels in de Duitse hoofdstad.
Zelf hebben wij goede ervaringen met het hotel Pullman Schweizerhof aan de de Budepaster Strasse. Dit moderne 4 sterren hotel ligt tegenover de dierentuin en op enkele honderden meters van de Kurfurstendamm. Het hotel biedt ruime en schone kamers, vriendelijk personeel en een uitgebreid ontbijt.
Maak je het voor jezelf het liefst lekker makkelijk? Boek dan een volledig verzorgde vakantie of weekend Berlijn via Tui, Prijsvrij of De Vakantiediscounter.
En wist je dat aan de rand van de stad, midden in de natuur, Vakantiepark Rübezahl ligt? Dit moderne park is een van de mooiste vakantieparken in Oost-Duitsland. Vanuit hier ben je in een half uur met de S-Bahn in het centrum.
Lees ook:
Dit artikel bevat affiliate links. Mocht je beslissen om iets te boeken op de website van een van onze partners, dan ontvangen wij een kleine vergoeding. Daar merk je helemaal niets van en je betaalt geen cent extra. Op deze manier kunnen wij gratis en zonder reclame-uitingen tips blijven geven over de mooiste en interessantste plekken in Oost-Europa.
